ساعت ۱۰ شب است و یک مرکز خرید در قلب شهر کراچی پاکستان همچنان به سرویس‌‌دهی خود ادامه می‌دهد. در طبقه‌‌ی همکف این مرکز، فودکورتی وسیع به‌‌چشم می‌‌خورد که در آن، تعداد بی‌شماری از خانواده‌های پرجمعیت در حال لذت‌بردن از آخرین ساعات تعطیلات پایان هفته‌‌ی خود هستند. در همین حال، کمی آن‌‌طرف‌‌تر یک گروه پرسروصدا دور هم جمع شده‌اند و آینده‌‌ی علمی پاکستان را طرح‌ریزی می‌کنند. حدود ۱۰ یا ۱۲ نفر از پژوهشگران چینی و پاکستانی درمورد چگونگی همکاری ‌‌های آینده‌‌ی خود درباره‌‌ی موضوعات مختلف صحبت می‌‌کنند؛ از مطالعات گیاهان دارویی گرفته تا اثرات گردشگری کوهستانی.

دی لیو، از بازرسان اصلی تیم که از یک مؤسسه‌‌ی ویروس‌‌شناسی در چین برای بازدید از پاکستان به اینجا آمده، می‌‌گوید: «من اینجا را دوست دارم و بسیار هیجان‌زده هستم.» او به‌‌حدی پاکستان را دوست دارد که سال گذشته تصمیم گرفت به این محل نقل‌‌مکان کند و آزمایشگاهی را در آن دایر کند. چند سال پیش حتی تصور آن هم دشوار بود که در کشوری که سال‌‌ها درگیر جنگ و تروریسم بوده است، بتوان چند بازدیدکننده‌‌ی بین‌المللی را در یک رستوران عمومی به چشم دید. اما این روزها پاکستان نسبتا آرام است. هرچند آمریکا و کشورهای اروپایی به شهروندان خود پیرامون خطرات سفر به این کشور همچنان هشدار می‌‌دهند، اما گویی دانشمندان چینی باکی از این تهدیدها ندارند.

حدود ۳ هزار کیلومتر دورتر از کرانه‌‌ی جنوب شرقی کراچی، کشور سریلانکا قرار گرفته؛ کشوری که این روزها مانند پاکستان شاهد حضور موج وسیعی از پژوهشگران چینی است. اقیانوس‌‌شناسی با نام تیلاک پریادارشانا درحال مذاکره با گروهی از بازدیدکنندگان چینی در اطراف مرکز تازه‌‌تأسیس تحقیقات آب‌‌و‌‌هوایی شهر است. او به‌‌همراه وانگ دانگ‌‌ژیائو از آکادمی علوم چین (CAS) در مؤسسه‌‌ی دریای چین جنوبی در گوانگ‌جو مدیریت این مرکز را به‌‌عهده دارد. این مرکز به‌‌تازگی در مجاورت آب‌‌های آبی اقیانوس هند بنا شده؛ ساختمانی کاملا نوساز که هنوز پوشش پلاستیکی روی صندلی‌‌های اداری آن دیده می‌شوند.

این نوع مراکز به‌‌عنوان بخش از همکاری مشترک پاکستان بامؤسسه‌‌ی اقیانوس‌‌شناسی آکادمی علوم چین احداث شده‌‌اند. پریادارشانا می‌گوید که تیم‌های مشترک در حال برنامه‌ریزی برای انجام یک سفر با کشتی تحقیقاتی چینی هستند تا بتوانند وضعیت جوی اقیانوس هند و نیز شرایط زمین‌‌شناسی بستر این اقیانوس را موردمطالعه قرار دهند؛ اموری که به‌‌گفته‌‌ی وی، تاکنون سریلانکا به‌تنهایی قادر به اجرای آن‌‌ها نبوده است.

اکنون، حدود چهل نفر از دانشجویان دانشگاه روهانا برای تحصیل دوره‌های کارشناسی‌ارشد به چین رفته‌اند. پریادارشانا می‌گوید: «بزرگ‌ترین مشکل ما، منابع انسانی است. ما نمی‌توانستیم به‌‌سادگی چنین ساختمانی را اینجا بنا کنیم؛ چراکه ما ملتی فقیر و فاقد فرهنگ علمی هستیم. این دستاورد از همکاری با چین حاصل شده است.»

بازارهای جدید

سریلانکا و پاکستان تنها دو کشور از ۱۲۶ کشوری هستند که به طرح راه ابریشم جدید (BRI) پیوسته‌‌اند. همان‌‌گونه که در بخش اول از این سری مقالات توضیح داده شد، این طرح، بزرگ‌ترین پروژه‌‌ی زیرساختی جهان پس از طرح مارشال ایالات متحده‌‌ی آمریکا (باهدف بازسازی اروپا پس از جنگ جهانی دوم) است. بدین ترتیب، چین بیش از یک تریلیون دلار سرمایه‌‌گذاری را در قالب تسهیلات برای احداث بزرگراه‌ها، راه‌آهن تندرو، نیروگاه‌های برق و بندرگاه‌‌های دریایی و هوایی در حداقل ۱۰۰ کشور جهان اختصاص داده است. شرکت‌های چینی حتی در حال ساخت شهرهای جدید مانند شهر بندری کلمبو هستند که قرار است در مجاورت پایتخت سریلانکا به یک قطب مالی صنایع دریایی در جنوب آسیا تبدیل شود. طی این پروژه‌‌ی عظیم، کشورهای عضو از مزایایی نظیر احداث زیرساخت‌‌های تازه در خاک خود بهره‌‌مند می‌‌شوند و چین نیز به‌‌نوبه‌‌ی خود بازارهایی نوین برای کالاها و خدمات خود و نیز جاده‌ها و خطوط راه‌‌آهن تازه‌‌ای را برای حمل‌‌ونقل آن‌‌ها در اختیار خواهد داشت.

پاکستان خود بزرگ‌ترین دریافت‌کننده‌‌ی کمک‌های بلاعوض و وام‌های احداث زیرساخت‌‌های عظیم ازسوی چین است. گمان می‌‌رود که حجم این کمک‌‌ها به بیش‌‌از ۴۰ میلیارد دلار برسد. این بودجه قرار است به احداث نیروگاه‌‌های برق، بزرگراه‌ها و درنهایت راه‌آهن تندرو اختصاص یابد که برای حمل‌‌و‌‌نقل کالاهای تولیدی از مرز کوهستانی چین در نزدیکی کاشغر واقع در ۲۵۰۰ کیلومتری جنوب دریای عرب مورد استفاده قرار خواهد گرفت. یک شرکت هولدینگ بندری چین نیز پیش‌‌تر یک بندر دریایی در گوادر برای حمل کالاهای خود به بازارهای جهانی احداث کرده است. در پایان ماه مارس نیز ساخت یک فرودگاه با ارزش ۲۳۰ میلیون دلار آغاز شده است که پس از تکمیل ساخت طی سه سال آینده، به یکی از بزرگ‌ترین فرودگاه‌های پاکستان تبدیل خواهد شد.

اینفوگرفی دروازه‌‌ی غربی: پروژه‌های جاده‌ای و ریلی می‌‌توانند مناطق غربی چین را به بندر گوادار در پاکستان متصل کنند تا بدین ترتیب کرویدور اقتصادی میان چین و پاکستان که یکی از مهم‌‌ترین عناصر طرح BRI است، تکمیل شود

به‌علت وجود حساسیت‌های بالای سیاسی، درحال حاضر می‌‌توان گفت سرمایه‌گذاری چین در سریلانکا - دست کم فعلا - نسبتا ضعیف است. چین و هند در حال رقابت برای تبدیل‌شدن به بزرگ‌ترین منبع واردات کالا و خدمات برای سریلانکا هستند. (هر کدام از این دو کشور، سالانه حدود ۴ میلیارد دلار کالا به سریلانکا صادر می‌‌کنند) علاوه‌بر این، سریلانکا هم‌اکنون نیز مبلغی معادل با ۸ میلیارد دلار به چین بدهکار است که ۸۷ درصد از کل درآمد دولت این کشور از محل دریافت مالیات به‌‌شمار می‌‌آید. این موضوع باعث شده چین نفوذ بیشتری در سریلانکا داشته باشد؛ هلدینگ‌‌های بندرهای بازرگانی چین (یکی از بزرگ‌ترین اپراتورهای بنادر دنیا) در حال حاضر ۸۵ درصد از سهام بندر هامبانتوتا در جنوب سریلانکا را از آن خود کرده است. در همین حین، شرکت مهندسی بنادر چین نیز در حال تکمیل ساخت شهر بندری کلمبو است.

این موضوع، نگرانی‌هایی را به‌‌خصوص در کشور هند برانگیخته؛ چراکه دولت این کشور طی مدت اخیر، شاهد روی‌‌آوردن روزافزون همسایگانش به‌‌سوی چین بوده است. اقتصاددانان هشدار می‌دهند که پاکستان و به‌‌ویژه سریلانکا ممکن است قادر به بازپرداخت بخشی از این وام‌های کلان نباشند و ازسوی دیگر، فعالان زیست‌محیطی نیز نگران هستند که رونق ساخت‌وساز در این مناطق بدون ارزیابی کامل پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی آن پیش رود.

اما همان‌طور که ساخت‌‌وسازهای پروژه‌‌های BRI، با قدرت در جنوب آسیا پیش می‌‌رود، پژوهشگران و دانشگاه‌های چینی نیز شروع به مشارکت در این زمینه کرده‌اند و این فعالیت‌‌ها در مقیاسی صورت می‌گیرد که پیش‌‌ازاین هرگز دیده نشده بود.

تجزیه‌‌و‌‌تحلیل انجام‌‌شده در مجموعه‌‌ای از مقالات موجود در پایگاه‌داده‌های علمی الزویر (Elsevier) نشان می‌‌دهد که چین با اختلاف زیادی نسبت‌‌به عربستان‌سعودی و ایالات‌متحده، به بزرگ‌ترین شریک پاکستان از لحاظ همکاری‌‌های علمی تبدیل شده است. از دیدگاه سطح همکاری سایر کشورها با سریلانکا نیز چین نیز در تعداد مقالات مشترک هم‌‌تراز با هند، اما هم‌‌چنان از آمریکا، بریتانیا و استرالیا عقب‌‌تر است. در هر دو کشور پاکستان و سریلانکا، همکاری‌های تحقیقاتی وسیعی در حال برنامه‌ریزی هستند. این همکاری‌‌ها طیف وسیعی را از اصلاح ژنوم برنج و ژئوفیزیک گرفته تا هواشناسی و شیمی پزشکی پوشش می‌‌دهد. همانند دیگر پروژه‌های BRI، اینجا نیز فرصت‌های بسیاری برای شرکت‌های چینی وجود دارد تا محصولات خود را از فاز تحقیقاتی به فاز تجاری برسانند و نیز ظرفیت بالقوه‌‌‌‌ی زیادی برای توسعه‌‌ی پژوهش‌‌های دانشمندان چینی ایجاد شده است.

به‌‌عنوان نمونه‌‌ای از این فعالیت‌‌ها، وانگ را در نظر بگیرید. او شغلش را در بخش تحقیقات در زمینه‌‌ی بیوشیمی داروهای سنتی در مؤسسه‌‌ی علم و فناوری غذا در آکادمی علوم کشاورزی چین در پکن رها کرده  و برای گرفتن یک پست دانشگاهی در دانشگاه کراچی اقدام کرده است. با این کار، او مسلما دوستان و خانواده خود را از دست می‌دهد؛ اما وانگ خیزش علمی اخیر در کراچی را به‌عنوان راهی برای تضمین آینده‌‌ی خود می‌‌بیند. در چین، رقابت بسیار زیادی برای ارتقای شغلی وجود دارد و این قضیه حتی شامل حال او به‌‌عنوان یک دستیار پروفسور نیز می‌‌شود. او می‌گوید: «من باید (در کشورم) تنها شماره‌‌ی پروازها را ثبت کنم و منشی رئیسم شوم. اما در اینجا، من آزادی عمل کافی را در اختیار دارم تا برنامه‌‌ی خود را تنظیم کنم و برای سرمایه‌گذاری نیز خود درخواست دهم».

 وانگ به‌دنبال همکاری با صنعت داروهای گیاهی پاکستان است. او می‌گوید که در پاکستان، گیاهان دارویی مورد استفاده در فرمولاسیون‌‌ها، اغلب از دل طبیعت وحشی جمع‌‌آوری می‌شوند و او می‌خواهد بداند که آیا می‌‌توان گیاهان دارویی پاکستان را مانند چین کشت کرد یا خیر. او همچنین می‌خواهد مواد دارویی طب ستنی چین را با آن‌هایی که در داروهای گیاهی پاکستان استفاده می‌شوند، مقایسه کند. به‌‌عقیده‌‌ی وانگ، کارهای زیادی است که می‌‌توان در این کشور انجام داد.

لیو نیز می‌‌خواهد با استفاده از سابقه‌‌ی خود در علم ویروس‌‌شناسی، بررسی انواع متفاوتی از داروها را آغاز کند. او می‌گوید: «من می‌خواهم در زمینه‌هایی مثل آنفولانزای مرغی یا تب دنگی (تب استخوان‌شکن) تحقیق کنم». چین شاهد افزایش بیماری‌های عفونی در تعداد زیادی از کارگران چینی دخیل در پروژه‌‌ی BRI است و لیو فکر می‌کند که این موضوع می‌تواند زمینه‌ای برای پروژه‌‌ی مشترک چین و پاکستان در بحث ژنومیک و اپیدمی‌‌شناسی بیماری‌‌ها باشد.

استاد ژو شو در حال تدریس زبان چینی  در یکی از کلاس‌‌های دانشگاه ملی زبان‌های مدرن در اسلام‌آباد

افزایش شمار دانشجویان

شمار ارتباطات با دانشگاه‌‌های چین به‌‌سرعت رو به افزایش است. هر ساله، چین حدود ۷۰۰ دانشجوی پاکستانی را برای گذراندن دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا پذیرش می‌‌کند. در ماه فوریه، یائو جینگ، سفیر چین در اسلام‌آباد قول داد که این تعداد را هر سال، به سه برابر افزایش دهد. هم‌‌اکنون، حدود ۲۸ هزار تن از دانشجویان پاکستانی در حال تحصیل در چین هستند که دراین‌میان، ۶ هزار نفر در مقطع دکترا تحصیل می‌‌کنند.

در پاکستان، زبان ماندارین (چینی)، به‌‌عنوان یک زبان اختیاری (پس از انگلیسی) در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس می‌‌شود. بیشتر دانشگاه‌های دولتی این کشور دارای درجاتی از همکاری با همتایان چینی خود هستند که آخرین مورد آن، مربوط‌‌به دانشگاه ملی اسلام‌آباد است. صفدر علی‌شاه، سرپرست تیم چینی در کمیسیون آموزش عالی دانشگاه پاکستان می‌گوید این دانشگاه در حال همکاری با چین است تا بتواند یک مرکز مشترک برای انجام تحقیقات در حوزه‌‌ی محیط‌زیست، تغییرات اقلیمی، مخاطرات زمینی و دریایی و اقتصاد اقیانوسی تأسیس کند. قاسم جان، زمین‌شناس و رئیس آکادمی علوم پاکستان و فارغ‌التحصیل دانشکده کینگز لندن می‌گوید:

 نسل پیشین دانشمندان ما اکثرا دوره‌‌ی دکترای خود را در بریتانیا و ایالات‌متحده گذرانده‌‌اند و ازاین‌رو، بسیاری از ما هنوز هم همکاری‌‌هایی با این کشورها داریم. اما نسل بعدی متفاوت خواهد بود. بعد از رفتن ما، بیشتر پیوندهای آن‌ها با چین خواهد بود.

اقبال چودهاری، مدیر مرکز بین‌المللی علوم شیمیایی و بیولوژیکی در دانشگاه کراچی از نسل پیشتاز دانشمندان پاکستانی در چین است. مرکز چودهاری یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌‌ترین مؤسسات در آسیا است که به تحقیقات پیرامون شیمی و بیولوژی فراورده‌های طبیعی اختصاص‌ دارد. تمام درودیوار دفتر کار او پوشیده از لوح‌‌های افتخاری است که از دانشگاه‌‌های چینی دریافت کرده است. او درحالی‌که به صندلی خود تکیه داده، می‌‌گوید: «دفتر من حداقل دو یا سه بار در ماه، میزبان هیات‌‌های بازدیدکننده از دانشگاه‌های چین است».

چودهاری در ماه ژانویه، میزبان تیم ویروس‌‌شناسی ووهان و پژوهشگران دیگری از دانشگاه‌های چین بود. دو ماه پیش، او در مراسم افتتاحیه‌‌ی یک شعبه‌‌ی چینی از مرکز تحقیقات برنج ترکیبی میان دوگونه‌‌ی چینی و پاکستانی شرکت داشت. این مرکز با همکاری مؤسسه‌‌ی تحقیقات برنج ملی چین قرار است به آزمایش برنج‌‌هایی بپردازد که قابلیت کشت در مناطق خشک‌‌تر پاکستان را داشته باشند.

چودهاری می‌گوید که سرعت همکاری‌‌ها میان چین و پاکستان به‌‌طور محسوسی در پنج سال گذشته افزایش یافته است. او می‌افزاید: «من ۳۰ سال است که به چین می‌آیم و می‌‌روم؛ اما تاکنون هرگز شاهد این حجم از همکاری نبوده‌‌ام».

اینفوگرافی روابط پژوهشی: مشارکت‌های تحقیقاتی چینی با سرعت زیادی به‌‌ویژه در جنوب آسیا روبه افزایش است. چین اکنون از کشورهای دیگر در بحث همکاری‌‌های علمی با پاکستان پیش گرفته است و از نظر همکاری با سریلانکا نیز به پای هند رسیده است.

نگرانی‌های امنیتی

علی‌‌رغم سرعت بالای این رشد، حضور چین در فضای آکادمیک پاکستان چندان مشهود نیست. شهروندان چینی (مانند پژوهشگران کشورهای دیگر) در جوامعی محصور زندگی می‌‌کنند. دراین‌میان، برخی از کارگران چینی توسط گروه‌های تروریستی که مخالف نفوذ چین در پاکستان هستند، هدف قرار گرفته‌اند. در واکنش، ارتش پاکستان نیز گویا ۱۵ هزار نفر از پرسنل خود را برای محافظت از این جوامع چینی گماشته است.

امنیت یکی از مهم‌‌ترین موضوعات در آینده‌‌ی توسعه‌‌ی همکاری‌‌ در  نزدیکی پایتخت پاکستان است. در حاشیه‌‌ی یک سد کوچک در هاریپور و در میان کوه‌‌هایی بلند، ساختمان‌های مربوط‌به چهار مرکز علمی در مرحله‌ی ساخت هستند. این مراکز که قرار است با سرمایه‌‌گذاری مشترک اتریش، چین و پاکستان تکمیل شوند، در آینده میزبان گروهی از دانشجویان پاکستانی و چینی برای انجام تحقیقات در زمینه‌‌ی هوش مصنوعی، فناوری‌‌های غذایی، منابع معدنی و راه‌آهن خواهند بود. عطا الرحمان، یکی از مشاوران علمی نخست‌وزیر می‌گوید که آن‌ها همچنین برنامه‌هایی برای پذیرش دانشجویان در دوره‌‌های کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکترا ارائه خواهند کرد تا پروژه‌های BRI در سرتاسر پاکستان به پرسنل دوره‌دیده دسترسی داشته باشند. محوطه‌‌ی این مراکز نیز مانند سایر دانشگاه‌‌های پاکستان به‌‌صورت ۲۴ ساعته توسط نیروهای مسلح محافظت خواهد شد.

در بخش پژوهش، این مراکز روی مسائل مربوط‌‌به BRI تمرکز خواهند داشت. به‌‌عنوان مثال، دانشکده‌‌ی راه‌آهن این مسئله را بررسی خواهد کرد که چگونه شبکه‌های ریلی پرسرعت و انجام اتوماسیون می‌تواند منجر به نابودی مشاغلی نظیر اپراتور سیگنال و نگهبانان قطار شود. ناصر علی‌خان، مدیر پروژه می‌گوید: «ما به جدیدترین فناوری نیاز داریم، اما نمی‌خواهیم مردم نیز بیکار شوند». در همین حال، مرکز مواد معدنی نیز در نظر دارد تا میزان استخراج غیرقانونی را بررسی کند.

انتظار می‌رود که اولین کارکنان و دانشجویان این مرکز در ماه اکتبر بتوانند کار خود را آغاز کنند؛ اما این امر ممکن است به‌دلیل پاره‌‌ای مسائل مالی به تأخیر بیفتد. به‌‌موجب توافق با چین، دولت محلی استان شمالی خیبر پختونخوا باید بابت بخشی از هزینه‌های این مراکز، هزینه‌ای بالغ بر ۱۹۰ میلیون دلار را بپردازد و چون این پول از محل بودجه‌‌ی کل دانشگاه‌ها تأمین خواهد شد، دولت محلی مجبور است برای پیشبرد پروژه‌‌ی چین، بخشی از هزینه‌‌های خود را کاهش دهد یا اینکه به‌‌دنبال منابع مالی جدیدی باشد.

یک منبع آگاه در آژانس سرمایه‌گذاری عمومی می‌گوید که این موضوع خود محل چالش است؛ زیرا می‌تواند باعث ایجاد خشم در بین دانشگاهیان شود. او می‌‌گوید: «نخست‌وزیر و دوستان چینی ما باید منابع مالی جدیدی برای دانشگاه‌های جدید خود پیدا کنند؛ نه اینکه این پول را از جیب دانشگاه‌‌های فعلی خارج کند».

چین و سری‌لانکا در مطالعات جریان‌های اقیانوسی هند و جمع‌آوری داده‌های آب‌‌وهوایی و اقلیمی با یکدیگر همکاری می‌‌کنند

سکوت خبری

روابط میان پاکستان و چین به‌‌حدی پیچیده است که نمی‌‌توان درمورد پرسش‌‌هایی نظیر چندوچون تأمین بودجه‌‌ی این دانشگاه‌‌ها پاسخ مناسبی در رسانه‌ها یافت. آیشا سیدیکا، از دانشگاه SOAS لندن که پیش‌‌تر کتابی را درمورد سطح نفوذ ارتش پاکستان در اقتصاد این کشور منتشر کرده، می‌‌گوید یکی از دلایل این پیچیدگی به این واقعیت بازمی‌‌گردد که ارتش پاکستان (و به‌‌ویژه سرویس اطلاعاتی داخل آن) تاثیر غیرقابل انکاری روی دولت و جامعه دارد.

ارتش به‌‌شدت روی این رابطه سرمایه‌گذاری کرده است؛ زیرا حمایت چین موضع پاکستان را دربرابر رقیب قدیمی این کشور یعنی هند تقویت خواهد کرد. این موضوع خود دلیلی است که چرا پژوهشگران و روزنامه‌‌نگاران کشور به رعایت جانب احتیاط درمورد پرسش‌‌ها و مقالات مطرح‌‌شده در رسانه‌ها مجبور شده‌‌اند.

به همین دلیل برخی از منابع اطلاعاتی مربوط‌به این وقایع به‌‌درستی ثبت و ضبط نشده‌‌اند. بااین‌حال، وضعیت برای سازمان‌های بین‌المللی علمی، به‌‌ویژه آن‌هایی که به‌‌طور مشترک توسط قدرت‌های غربی و چین حمایت می‌شوند، کمی متفاوت است. یکی از این گروه‌ها، اتحادیه‌‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) است که دانشمندان آن هم‌‌اکنون نسبت‌‌به لزوم اهتمام بیشتر درمورد مسائل زیست‌محیطی پروژه‌‌ی BRI هشدار می‌‌دهند. همان‌‌طور که در مقاله‌‌ی اخیر نیز توضیح دادیم به‌‌نظر می‌‌رسد که رهبری چین در این زمینه توجه لازم را دارد؛ اگرچه هنوز بسیار زود است که بخواهیم درباره‌‌ی نتیجه‌‌ی آن قضاوت کنیم.

اتحادیه‌‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت، نقشی مهم درمورد مطالعه‌‌ی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌‌ی BRI در سریلانکا و پاکستان به‌‌عهده دارد. این مطالعه توسط شورای همکاری بین‌المللی در زمینه محیط‌زیست و توسعه انجام شده و گزارش‌‌های خود را مستقیما به دولت چین ارائه می‌‌کند. سابقه‌‌ی شکل‌‌گیری این مطالعات به زمانی بازمی‌‌گردد که بسیاری از اکولوژیست‌‌های آکادمی علوم چین و گروه‌‌های زیست‌‌محیطی WWF درمورد اثرات سوء پروژه‌‌ی BRI روی اکولوژی شکننده‌‌ی مناطق آسیا و اروپا هشدار دادند.

در عین حال، وزارت برنامه‌ریزی و توسعه پاکستان نیز برآورد کرده‌است که انتشار گازهای گلخانه‌ای در خلال سال‌‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ چهار برابر خواهد شد و به حدود ۱۶۰۰ میلیون تن دی‌اکسید کربن خواهد رسید. دراین‌میان، انتظار می‌رود که پروژه‌‌های BRI مسئول یک‌‌سوم از این میزان انتشار کربن در آینده باشد.

پرویز هودبوی، فیزیکدان از دانشگاه فورمن در لاهور پاکستان می‌گوید که نیاز است شفاف‌‌سازی بیشتری درمورد تبعات پیاده‌‌سازی پروژه‌‌ی BRI صورت گیرد. برای مثال، او می‌گوید که احداث یک نیروگاه زغال سنگی در منطقه‌‌ای بیابانی از پاکستان مرکزی ازسوی BRI می‌‌تواند منجر به دو معضل انتشار گازهای گلخانه‌ای و تشدید بحران کمبود آب ناشی از تخلیه‌‌ی سفره‌های آب زیرزمینی شود. او پیش‌بینی می‌کند که در چنین شرایطی، ریسک مهاجرت گسترده‌ی مردم از این منطقه وجود خواهد داشت.

اما آبان مارکر کابراجی، مدیر حوزه‌‌ی آسیا در اتحادیه‌‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت می‌گوید رهبران چین از مشکلات بالقوه زیست‌محیطی آگاه هستند. او می‌‌گوید: «چین به فکر فرورفته است. این کشور انتقادات بین‌المللی را پذیرفته و آن‌ها می‌دانند که خطراتی در رابطه با پیاده‌‌سازی این پروژه وجود دارد و ازاین‌‌رو، آماده‌‌ی استقبال از مدل‌‌های بهتر هستند.

طرح‌های علمی سریلانکا

پریادارشانا درحالی‌که درکنار آب‌های آبی لاجوردی اقیانوس هند ایستاده‌ است، می‌‌گوید وی در آینده‌‌ی روابط با چین، منافع بیشتری را نسبت به نگرانی‌های موجود می‌‌بیند. این اقیانوس‌‌شناس توضیح می‌دهد که چگونه سرمایه‌گذاری‌های چین در سریلانکا به نفع هر دو کشور است. این نمونه‌ای بارز از یک فلسفه برد-برد است که با سرمایه‌‌گذاری در BRI محقق خواهد شد.

تیلاک پریادارشانا مدیریت یک دانشکده‌‌ی پژوهشی درمورد اقلیم و اقیانوس را در دانشگاه روهونا از سریلانکا به‌‌عهده دارد

بدین ترتیب، سریلانکا به تخصص تحقیقات اقیانوسی چین دسترسی دارد و آکادمی علوم چین نیز به تمام داده‌های تولید شده ازطریق این پروژه‌های مشترک دسترسی کامل خواهد داشت. داده‌های آب‌‌و‌‌هوایی و اقلیمی به پایگاه‌‌داده‌‌ی اقلیم و محیط‌‌زیست جهان در آکادمی علوم چین افزوده خواهد شد که خود بخشی از کمربند و جاده‌‌ی دیجیتال چین است؛ بستری که خود برای به‌‌اشتراک‌‌گذاری داده‌‌ها میان کشورهای عضو BRI مورداستفاده واقع خواهد شد.

سوجیتا وراگودا، مدیر بخش کمک‌‌های مالی تحقیقات چین و سریلانکا می‌‌گوید سرمایه‌گذاری علمی چین همچنین به حل مسائل مهم در مرکز سریلانکا نیز کمک خواهد کرد. او همکاری نزدیکی با دانشمندان آکادمی علوم چین دارد تا علت بیماری‌‌های مزمن کلیوی را که اغلب ساکنین مناطق روستایی سریلانکا را آزار می‌دهد، بررسی کند.

با وجود دو دهه پژوهش و با اینکه آلودگی آب چاه به‌عنوان یکی از مهم‌‌ترین عوامل کاندیدا در ایجاد این بیماری شناخته شده، اما هنوز هم علت دقیق مشخص نیست. وراگودا اظهار تاسف کرد: «تقریبا ۳۵ فرضیه در این مورد وجود دارد» و این جایی است که چین می‌تواند کمک کند. وزارت بازرگانی این کشور ۱۰۱ میلیون دلار به بخش تحقیقات و فناوری‌‌ها کمک کرده تا پژوهشگران آکادمی به‌‌همراه همکاران سریلانکایی، علل این عارضه را شناسایی کرده و فناوری‌‌های لازم را برای تصفیه‌‌ی آب و انجام خدمات دیالیز فراهم کنند.

اما شرایط این کمک‌ها خود محل نگرانی است. امروزه شرکت‌های چینی در حال ساخت آزمایشگاه بزرگ آب در دانشگاه پرادنیای سریلانکا، تأمین فناوری‌های تصفیه‌‌ی آب و نیز تولید کیت‌های دیالیز خانگی هستند. چین همچنین درنهایت به سریلانکا کمک خواهد کرد تا یک سیستم سراسری بهداشت و تأمین آب پاک ایجاد کند. انتظار می‌‌رود چنین طرحی ظرفیت درآمدزایی تجاری بیشتری را فراهم کند.

این تصمیم سریلانکا برای صدور مجوز فعالیت شرکت‌های خصوصی چینی در سیستم بهداشت و درمان این کشور برخی دانشمندان را نگران کرده‌است. در میان این گروه، یکی از متخصصان ملاریاشناسی رسیلانکا با نام کامینی مندیس می‌‌گوید: «اگر دانشمندان چین به‌دنبال یک استراتژی برد-برد برای طرفین باشند، کل مأموریت به خطر خواهد افتاد. اگر شما مجبور به خرید یک دستگاه به‌‌خصوص یا استفاده از یک فناوری خاص باشید و این در جهت منافع مردم کشور شما نباشد، شما به خطر خواهید افتاد.»

همچنین دراین‌میان، نگرانی‌هایی در مورد عدم شفافیت نیز وجود دارد. چانا جایاسومانا که در حال مطالعه روی بیماری‌‌های مزمن کلیه در دانشگاه راجارتای سریلانکا است، می‌‌گوید وی علاقه دارد در پروژه‌‌ی چین و سریلانکا مشارکت داشته باشد؛ اما تاکنون نه او و نه همکارانش بدان دعوت نشده‌اند. این در حالی است که دانشگاه وی در منطقه‌‌ای واقع شده که کانون این بیماری در کشور به‌‌شمار می‌‌آید.

یکی از مشکلات بزرگ کشور سریلانکا، کمبود نیروهای انسانی متخصص است

اما وراگودا این‌‌گونه استدلال می‌کند که مشارکت شرکت‌های چینی به افزایش استاندارد محصول در سریلانکا کمک خواهد کرد و به تعبیر وی، به شیوع «تأمین‌‌کنندگان محصولات فاسد» در این کشور و مشکلات ناشی از آن در سلامت عمومی جامعه خاتمه خواهد داد. پریادارشانا نیز در مورد آینده خوشبین است. او می‌‌گوید درست است که آکادمی علوم چین در حال جمع‌آوری مقادیر فراوانی از داده‌ها است؛ اما هیچ‌کس حاضر نیست یک سرمایه‌‌گذاری بدون بازگشت انجام دهد و این تفاوتی با اقدام سایر شرکت‌های خصوصی غربی در استفاده از داده‌‌های عمومی کشورها در جهت منافع تجاری نخواهد داشت.

با وجود همه پرسش‌هایی که پیرامون BRI وجود دارد، پژوهشگران در چین، پاکستان و سریلانکا بر این باورند که مسلما بُرد قاطع همه‌‌ی طرفین، در تأمین منافع علمی خواهد بود. صرف‌‌نظر از همه‌‌ی آنچه که در آینده رخ خواهد داد، میراث علمی ماندگار BRI برای سریلانکا و پاکستان، احتمالا شمار زیادی از دانشمندان بسیار حاذق خواهد بود. به‌‌گفته‌‌ی وراگودا، این همان چیزی است که غرب برخلاف چین در آن عاجز بوده است.

در سریلانکا، پریادارشانا تحت تاثیر تغییراتی قرار گرفته است که در دانشجویان تحصیل‌کرده در چین رخ داده است. او می‌‌گوید: «قرارگرفتن این دانشجویان درمعرض سیستم آکادمیک چین و فرهنگ این کشور باعث شده آن‌‌ها احساس اعتمادبه‌‌نفس بیشتری داشته باشند؛ تاحدی که دیگر نمی‌‌توانم آن‌‌ها را به چالش بکشانم. اکنون، به‌‌لطف چین، ما نسل بعدی دانشمندانی را داریم که قرار است رهبران علمی ما برای نسل‌های بعدی باشند.»